Termin „remediacja” pochodzi od łacińskiego słowa „remedium”, które można przetłumaczyć jako „środek zaradczy”. Pojęcie remediacji gruntu doczekało się natomiast definicji legalnej i zgodnie z art. 3 pkt 31b ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (dalej: „p.o.ś”) wprowadziła oznacza
“poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu; remediacja może polegać na samooczyszczaniu, jeżeli przynosi największe korzyści dla środowiska”.
Mówiąc najprościej celem remediacji jest usunięcie lub zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powierzchni ziemi, spowodowanych działalnością człowieka. Zanieczyszczenie ma miejsce, gdy następuje przekroczenie dopuszczalnej zawartości substancji powodującej ryzyko. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi zawiera listę substancji, których obecność w ziemi oznacza traktowanie nieruchomości jako zanieczyszczonej.
Podmioty zobowiązane do przeprowadzenia remediacji
Co do zasady obowiązek przeprowadzenia remediacji spoczywa na właścicielu powierzchni ziemi, na której występuje historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi, przez które zgodnie z art. 3 pkt. 5a p.o.ś. rozumie się zanieczyszczenia, które zaistniały lub wynikały z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r., jak również gdy szkoda została spowodowana przez emisję lub zdarzenie, od którego upłynęło więcej niż 30 lat. Właściciel może jednak uwolnić się od obowiązku remediacji, jeżeli udowodni on, że do zanieczyszczenia doszło na skutek działania osób trzecich, za które nie ponosi on odpowiedzialności. W przypadku stwierdzenia historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi, jej właściciel obowiązany jest niezwłocznie zgłosić ten fakt regionalnemu dyrektorowi ochrony środowiska. W niektórych przypadkach przeprowadzenie remediacji spoczywa na RDOŚ, a są nimi:
- brak możliwości wszczęcia wobec właściciela powierzchni ziemi postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji albo gdy egzekucja okazała się bezskuteczna,
- wykazanie przez właściciela powierzchni ziemi, że zanieczyszczenie, dokonane po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny sprawca, wobec którego nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku przeprowadzenia remediacji, lub gdy egzekucja okazała się bezskuteczna,
- dokonanie przez właściciela powierzchni ziemi zgłoszenia na podstawie 12 ustawyz dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw oraz starosta uwzględnił zgłoszenie w rejestrze zawierającym informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem terenów, na których obowiązek rekultywacji obciążał starostę,
- gdy z uwagi na zagrożenie dla zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne niezwłoczne jej przeprowadzenie.
W celu przeprowadzenia remediacji historycznego zanieczyszczenia powierzchni ziemi właściciel gruntu lub inny sprawca, zobowiązany jest przedłożyć do RDOŚ wniosek o wydanie decyzji ustalającej plan remediacji, który zawiera projekt planu remediacji. W przypadku braku wniosku RDOŚ nakłada na właściciela gruntu lub innego sprawcę obowiązek przeprowadzenia remediacji na podstawie ustalonego przez RDOŚ planu remediacji, w tym przypadku właściciel gruntu lub inny sprawca ma obowiązek zwrócić koszty opracowania projektu planu remediacji.
Kiedy konieczna jest remediacja?
Wspomniane wyżej Rozporządzenie Ministra Środowiska szczegółowo określa, kiedy występuje zanieczyszczenie gleby oraz kiedy konieczne jest przeprowadzenie remediacji. Wskazuje ono także substancje, które powodują ryzyko istotne dla ochrony powierzchni ziemi. Przyjmuje się, że zanieczyszczenie ma miejsce, gdy przekroczona zostaje dopuszczalna zawartość substancji powodującej ryzyko. Rozporządzenie Ministra Środowiska szczegółowo określa dopuszczalną zawartość substancji w glebie, które zróżnicowane jest dla poszczególnych jej typów.
Kupno działki a remediacja
Warto zaznaczyć, że samo badanie gruntu przed zakupem nieruchomości nie jest obligatoryjne, ale jego oczyszczenie- już tak i obowiązek ten, jak wyżej wspomniano, spoczywa na właścicielu terenu. Dlatego tak ważne jest, by przed zakupem działki dokonać sprawdzenia terenu pod względem występowania zanieczyszczeń chemicznych. W przypadku ujawnienia jakichkolwiek szkodliwych substancji po podpisaniu umowy sprzedaży, obowiązek ich usunięcia, a więc także związane z tym koszty, przechodzą na nowego właściciela. By zabezpieczyć się przed takim ryzykiem warto umieścić odpowiednie zapisy w umowie sprzedaży nieruchomości bądź wymóc na sprzedającym wykonanie stosownych badań przed transakcją zakupu działki. Kupujący może również sam poszukać informacji na temat zanieczyszczenia danego obszaru. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska prowadzi rejestr historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi i rejestr szkód w środowisku, które udostępniane są także przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. By sprawdzić, czy dany teren znajduje się w którymś z ww. rejestrów, kupujący może skierować pytanie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.